STAP, Jan Abrahams

Bewogen door een sterk rechtvaardigheidsbesef, dat ongetwijfeld mede gewekt was door de Hallumer predikant dr. S.J. Rutgers die uit een geslacht stamde dat vele radicalen heeft opgeleverd, werd Stap vice-voorzitter, maar weldra de eigenlijke leider van de op 27 oktober 1889 opgerichte vereniging Broedertrouw te St. Jacobi Parochie. Deze landarbeidersorganisatie verzette zich tegen de misstanden in de landbouw (lage lonen, koppelarbeid, vrouwen- en kinderarbeid, gedwongen winkelnering en drankmisbruik) en bevorderde de solidariteit tussen de vaste en de vele losse seizoenarbeiders. De eerste vrouwenverenigingen ontstonden. Het gelukte door een korte algemene staking in mei 1890 de boeren tot toegeven te dwingen. Er waren in de Friese Noordwesthoek weldra negentien Broedertrouwafdelingen met honderden leden. Men sloot zich aan bij de Sociaal-Democratische Bond en een ogenblik leefde de gedachte, dat de sociale revolutie zou lukken en de 'grote dag' nabij kwam. De pachtboeren, gesteund door de vaak buiten de gemeente wonende eigenaren, sloegen echter terug en vormden op hun beurt een strijdorganisatie. Er volgde een verschrikkelijk zware winter. Stap sprak overal in Friesland en ook in de rest van het land. De onderlinge hulp was groot ('steunpenningen'). In het Friesch Volksblad gaf Stap een overzicht van het ontstaan en de werkwijze van Broedertrouw, dat ook afzonderlijk is verschenen: Het ontstaan en de werking der Vereeniging 'Broedertrouw' te St. Jacobi-Parochie (Gemeente Het Bildt) (Leeuwarden 1891). Mr. P.J. Troelstra, die eind 1890 G. van Tuinen - de officiële voorzitter van Broedertrouw - en Jan Stap verdedigde in een proces dat tegen hen was aangespannen wegens bedreiging van werkwilligen, had in deze - zijn eerste arbeidersrechtzaak - succes. De figuur van Stap maakte op hem grote indruk en bracht hem tot het socialisme. Ook de gereformeerde dr. L.H. Wagenaar, die lid was van een verzoeningscommissie, had respect voor Stap.

Onder de Bildtse arbeiders openbaarden zich weldra twee stromingen. Terwijl de radicale aanhangers van F. Domela Nieuwenhuis op geweld aanstuurden en desnoods de boerderijen in brand wilden steken, wilde de andere stroming overleg. Stap zag, dat ook de pachtboeren slachtoffer van het systeem waren en had begrip voor de nood van het groeiend getal werkwilligen. Hij raakte bevriend met de leiders van de Friesche Volkspartij V. Bruinsma en O. Stellingwerf. Door de mislukking van de staking kreeg hij te maken met de haat van de boeren en met het wantrouwen van de teleurgestelde lotgenoten, die een zondebok nodig hadden. Bruinsma kocht een huis te St. Jacobi Parochie, dat als volksgebouw werd ingericht. Hiervan werd Stap beheerder. Reeds eind 1891 werd de beschuldiging geuit, dat Stap als propagandist geld had gebruikt ten eigen behoeve, dat eigenlijk voor de stakers was bestemd. Toen de vroegere strijdmakkers de roddel in stand hielden en het duidelijk was, dat Staps gezin het te St. Jacobi Parochie moeilijk zou krijgen, gaf hij in 1896 gehoor aan de aandrang van de familie van zijn vrouw naar de Verenigde Staten van Amerika te emigreren. Op kosten van deze familie vertrokken zij naar Paterson in de staat New York, waar Stap niet in staat was zijn socialistische strijd voort te zetten. Hij werd geplaagd door heimwee en op den duur door ziekte. Dat de verwachtingen rond 1890 groot waren geweest en de teleurstelling dus evenzeer, blijkt ook uit het tot op vandaag levend gehouden verhaal, dat Stap er met de kas van Broedertrouw vandoor zou zijn gegaan. Wij weten intussen, dat hij nooit penningmeester is geweest en dat geen enkel stuk van schuld spreekt.