ZANDSTRA, Lourens

Lourens Zandstra

(roepnaam: Louw), grondlegger en voorzitter van de SDAP-afdeling Leeuwarden, is geboren te Wolvega op 31 mei 1848 en overleden te Leeuwarden op 18 mei 1923. Hij was de zoon van Feitze Lourens Zandstra, arbeider, en Jantje Sjoerds Hoytinga. Op 16 april 1875 trad hij in het huwelijk met Akke Jans Visser, weduwe van Marten van de Tempel, met wie hij drie dochters kreeg. Uit het eerste huwelijk van zijn vrouw had hij twee stiefzonen.

Zandstra kreeg gebrekkig lager onderwijs. Hij was oorspronkelijk smidsknecht te Roordahuizum. Daar trouwde hij met de weduwe van zijn baas, elf jaar ouder dan hij zelf was. Daarna werd hij smid te Scharnegoutum, waar hij moeilijkheden kreeg wegens zijn overtuiging, de kerk verliet en geboycot werd met als gevolg dat hij failliet ging (1882).

In 1883 ging hij weer als smidsknecht naar Leeuwarden, was daar even lid van de Provinciale Friesche Werklieden-Vereeniging, maar ging al spoedig naar de Sociaal-Democratische Bond en was tien jaar lang voorzitter van de afdeling Leeuwarden. Troelstra kende 'de oude Zandstra' al sinds 1890. Deze hielp hem bij het verdedigen van zijn huis tijdens de oranjefurie (1892) en ging met hem op propagandatochten. Zijn stiefzoon Marten van de Tempel was een van de oprichters van de afdeling Leeuwarden van de SDAP in 1894. Zandstra was enkele jaren lid van het partijbestuur (1895-1897) en kwam toen op tegen de door Vliegen bepleite matiging in de eisen van het Landelijk Comité voor Staatspensionering, dat pensionering op 55-jarige leeftijd voorstond. Het jaar daarop diende zijn huis als verkiezingsbureau tijdens de campagne van P.J. Troelstra. Deze werd zowel in Leeuwarden als in Tietjerksteradeel gekozen voor de Tweede Kamer. Tot teleurstelling van Zandstra koos Troelstra toen niet voor Leeuwarden.

Zandstra werkte in 1898 mee aan de oprichting van de Leeuwarder coöperatie Excelsior en werd daar administrateur (tot 1918). Ook was hij voorzitter van het Leeuwarder Hogerhuiscomité. In december 1906 werd hij gemeenteraadslid van Leeuwarden en bleef dat tot 1923. In 1910 verkozen tot lid van Provinciale Staten werd hij in 1919 suppletoir lid van Gedeputeerde Staten tot 1923. Zandstra was een typische selfmade man, die opviel door eenvoud, gekleed in boezeroen, pet en trijpen pantoffels, met een flinke witte baard. Hij werd op zijn zeventigste verjaardag gehuldigd onder andere met een redevoering van Troelstra en had een grootse begrafenis in 1923.

In Barthold Meryan tekende Cornélie Huygens hem in de figuur van de arbeider Zaamstra.

Archief: 

Plakboek met onder meer brieven van P.J. Troelstra en S.M.D. Troelstra-Bokma de Boer in Rijksarchief Friesland (Leeuwarden), hs. 996.

Publicaties: 

'Oude herinneringen' in: Het Volk, 2, 9 en 16.12.1921.

Literatuur: 

K.P.W. Besuijen, Gedenkboekje bij gelegenheid van het 10-jarig bestaan der coop. productie- en verbruiksvereeniging Excelsior te Leeuwarden (Leeuwarden 1908); 'In memoriam' in: Leeuwarder Courant 19 en 22.5.1923, Het Volk 23.5.1923, Friesch Volksblad, 26.5.1923, Friesche Courant, 26.5.1923, Excelsior, ledennummer, juni 1923; P.J. Troelstra, Gedenkschriften II en III; J.J. Kalma, 'Zandstra (Lourens)' in: Mededelingenblad, april 1960, 4-5; J.J. Kalma, 'De bewogen junidagen van 1892. De sigaar van Lourens Zandstra' in: Leeuwarder Courant, 10.4.1976; W. Olthof, 'De verbruikscoöperatie in Friesland "Excelsior". Een afgedwaald lid der rode familie' in: 100 jaar sociaal-democratie in Friesland (Akkrum 1994); P.Th. Kok, Burgers in de bijstand. Werklozen en de ontwikkeling van de sociale zekerheid in Leeuwarden van 1880 tot 1930 (Groningen 2000).

Portret: 

L. Zandstra, uit: Troelstra, Gedenkschriften II, t.o. 32

Handtekening: 

Huwelijksakte van Zandstra/Visser dd. 16 april 1875. Archief 30-44, reg.nr. 2028, akte 13; akteplaats Wymbritseradeel. Als bruidegom.

Auteur: 
J.J. Kalma
Oorspronkelijk gepubliceerd in: 
BWSA 1 (1986), p. 160-161
Laatst gewijzigd: 

13-02-2003
31-05-2015 (achternaam moeder gecorrigeerd)