De onafhankelijke Russische pers
Sinds eind jaren tachtig van de vorige eeuw verzamelt het IISG Russische 'neformal'nye' (onofficiële) kranten, nieuwsbrieven en bulletins, vanaf het tijdperk-Gorbachev tot nu. Hier een korte inleiding en een aantal voorpagina's
De collectie bevat uitgaven van zeer verschillende groeperingen: politieke partijen van extreem links tot extreem rechts, democratische bewegingen, vakbonden en arbeidersorganisaties, anarchistische groepen, vrouwenbeweging, mensenrechtenorganisaties, nationale minderheden, milieugroepen, etc. Naast publicaties uit Moskou en St.-Petersburg is er ook veel regionaal materiaal. Samen geven de ruim 2500 titels een fascinerend beeld van deze turbulente periode.
Een groot deel van deze collectie is verworven in nauwe samenwerking met de SHPL en de MNOB, de onafhankelijke openbare bibliotheek in Moskou. In 1987 startte de MNOB met het verzamelen en toegankelijk maken van materiaal in haar bibliotheek.
Als het monopolie van partij en staat op de pers geleidelijk wordt doorbroken in de tijd van glasnost' en perestrojka, beginnen er vanaf 1987 onafhankelijke, niet gecensureerde periodieke publicaties te verschijnen. Vaak gaat het in deze beginperiode om gestencilde of gekopieerde uitgaven in kleine oplagen.
Onder de eerste kranten vinden we Ekspress-Chronika van voormalig politiek gevangene en mensenrechtenactivist Aleksandr Podrabinek, Glasnost' van eveneens voormalig politiek gevangene Sergei Grigor'ants en Obshchina van de anarchistisch-syndicalistische groepering van dezelfde naam.
Enerzijds wordt deze pers tegengewerkt door de autoriteiten en door financiële en praktische problemen, anderzijds verheugt zij zich in een grote populariteit onder de lezers. Het aantal titels van 'neformal'nye', onafhankelijke, alternatieve kranten en tijdschriften op terreinen als mensenrechten, vakbeweging, politieke partijen en groeperingen, milieu en antimilitarisme neemt daarna explosief toe tot rond 500 in 1990 in Rusland en ruim 1000 in de hele Sovjet-unie.
Op 1 augustus 1990 treedt de nieuwe wet op de pers in werking en wordt de censuur officieel afgeschaft: kranten en tijdschriften met een oplage boven de duizend exemplaren kunnen zich laten registreren en zo legaal verschijnen. Ook de oplagen, die in de begintijd niet meer dan een paar honderd exemplaren bedroegen, groeien dan enorm: die van Ekspress-Chronika loopt op tot 65.000 eind 1992.
In de periode hierna lopen de oplagen van niet-commerciële uitgaven weer terug. Vaak hebben zij grote moeite het hoofd boven water te houden: na de coup van 1993 wordt opnieuw (tijdelijk) censuur ingesteld en lijdt het land (en ook de onafhankelijke media) onder superinflatie.
In 1998 is er de beurscrach. Veel kranten houden op te bestaan. De laatste jaren wordt er meer gebruik gemaakt van de (goedkopere) mogelijkheden die Internet biedt. Zo vinden we vanaf begin 2000, volgens dezelfde formule als Ekspress-Chronika, en eveneens onder redactie van Aleksandr Podrabinek, op Internet Prima-News. En Glasnost' wordt www.glasnostonline.org.
De collectie is te vinden in de catalogus van het IISG door te zoeken op collectiecode MNOB (= Moskovskaja Nezavisimaja Obscestvennaja Biblioteka) of op titel. De eerste acquisities zijn beschreven in een alfabetisch lijst - List of serials - (PDF file, 817 Kb). Deze bevat deels dezelfde titels als de beschrijvingen in de catalogus.
Naast deze collectie van periodieken bezit het IISG een verzameling documentatie (kleine brochures, folders, pamfletten, affiches) op hetzelfde terrein. Dit materiaal zal binnenkort, nadat de ordening voltooid is, beschikbaar zijn voor raadpleging.
Meer lezen:
Suetnov, Aleksandr. Samizdat. Bibliograficeskij ukazatel'. Moskva, Archiv netradicionnoj pecati, 1992
Tom 1. Katalog netradicionnych izdanij (1985-1991)
Signatuur: 1996/1123
Tom 2. Vspomogatel'nye ukazateli
Signatuur: Bro 2477/5
Sociologija obscestvennych dvizenij. Konceptual'nye modeli. Issledovanija 1989-1990. Red. V.V.Kostjusev. Moskva, S-Peterburg, Institut sociologii RAN, 1992.
Signatuur: 1993/1312
Sociologija obscestvennych dvizenij. Empiriceskie nabljudenija i issledovanija. Red. V.V.Kostjusev. 2 tt. Moskva, S.-Peterburg, Institut sociologii RAN, 1993.
Signatuur: 1994/3980-3981
Paskalova, M.A.; Solov'eva, S.A.; Strukova, E.N.
Samizdat i novaja politiceskaja pressa : (po materialam kollecij Moskvy i Sankt-Peterburga). Moskva : [s.n.], 1993.
Signatuur: Bib R 167
Otecestvennaja literatura po problemam sovremennych obscestvennych dvizenij (1986-1991 gg.). Bibliograficeskij spravocnik. C.1. Sost. E.I. Alekseeva. Moskva, Institut sociologii RAN, 1995.
Signatuur: Bib R 151/1
Katalog russkojazycnych periodiceskich izdanij, nachodjascichsja v sobranijach neformal'noj i mestnoj pechati issledovatel'skogo instituta RSE/RS. 1984-1993. Sost. Berend Wispelweij. Mjunchen, 1994.
Signatuur: Bib R 98
Nezavisimyj bibliograf. Spravocnik periodiceskogo samizdata
Signatuur: Bro 4402
Bibliograficeskij listok. Bjulleten Archiva nezavisimoj pecati
Signatuur: Bro 4395
Strukova, Elena Nikolaevna. Al'ternativnaja periodiceskja pecat' i ee rol' v stanovlenii mnogopartijnosti v Rossii (1987-1996 gg.). Moskva : MGU, 2002.
Signatuur: Bro 4580/12