1800-1900: Op de barricaden tegen censuur
De negentiende eeuw is de eeuw van de natiestaat. De eens zo trotse Nederlandse Republiek gaat deze eeuw in onder een Franse koning: Lodewijk Napoleon, in 1813 gevolgd door een vorst uit het huis Oranje: koning Willem I. De nieuwe monarchie wordt geconfronteerd met de eisen van de liberale beweging. Ook republikeinse geluiden zijn te horen, maar niet massaal.
Met de liberale doorbraak in 1848 wordt de persvrijheid behoorlijk geregeld. Aan de horizon doemen nieuwe bewegingen op: socialisten eisen een eerlijk deel voor de arbeider of zelfs een klasseloze maatschappij. Het is een balanceren tussen de toegenomen macht van de staat en de liberale wetgeving inzake de vrijheid van meningsuiting, een van de belangrijkste buffers tegen censuur.
Index librorum prohibitorum, 1877
Altmeyer, Introduction..., 1836
Bauer, Der Streit ..., 1844
Cabet, Le vrai Christianisme..., 1846
De tolk der vrijheid, 1840
De ontwaakte leeuw, 1845
Prent 'Vrij van Zegel', 1869
Uit het leven van Koning Gorilla, 1887
De Roode Duivel, 1893
Hagode shel pesakh, 1888
Makhzor im tefiloh..., 1903
Tefiloh zokhoh leyoim..., 1905
Na circa 1870 zien we een belangrijke doorbraak van de machinale drukpers. Drukwerk is goedkoop, gedrukt op goedkoop houthoudend papier. Door de vooruitgang van de techniek, de snelle bevolkingstoename en de wettelijk geregelde verbeterde scholing en alfabetisering, ontstaat er een groot leespubliek. Als in 1869 het dagbladzegel, door menigeen beschouwd als censuur, wordt afgeschaft, kan ook de krant zich ontwikkelen tot een modern massamedium.
De negentiende eeuw laat een bont gezelschap van figuren zien die de grenzen van de nieuwe vrijheden opzoeken. Anarchisten, communisten, sensatiejournalisten, pornografen, allen maken gebruik van de machinale drukpers en dingen naar de gunst van het massapubliek. Vooral de opkomende socialistische beweging en Abraham Kuypers Anti-Revolutionaire Partij maken strategisch gebruik van de (druk)pers om hun ideeën te verspreiden.
Overal in Europa gaat de overheid over tot lichte of zware vervolging. In Nederland via de rechter, in Duitsland bijvoorbeeld via het 'Sozialistengesetz'.
In deze periode van nationalisme richten opponenten zich tegen de symbolen van de natiestaat zoals 'de Koning' of 'het Leger'. Godsdienst is aan de randen van Europa een belangrijke splijtzwam. Vooral joden worden in Oost-Europa geregeld in hun bestaan en uitingen bedreigd. Ze verweren zich hiertegen door in semi-illegale organisaties hun eigen publicaties te blijven uitgeven.